Το σύνδρομο της οικονομικής θέσης: Μύθοι και πραγματικότητα

Η πρόσφατη περίπτωση του Στράτου Περπέρογλου, που αναφέρθηκε ότι εμφάνισε σοβαρό πρόβλημα μετά από ένα πολύωρο ταξίδι με αεροπλάνο, επανέφερε στο προσκήνιο το λεγόμενο σύνδρομο της οικονομικής θέσης. Παραδοσιακά μια κατάσταση που στο άκουσμά της προκαλεί πανικό, το συγκεκριμένο σύνδρομο είναι στην πραγματικότητα η μορφή μια συνήθους πάθησης που μπορεί να προληφθεί.

Ως «σύνδρομο οικονομικής θέσης» αναφέρεται η εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση (δημιουργία θρόμβων σε εν τω βάθει φλέβα, συνήθως στα κάτω άκρα) κατά τη διάρκεια ή μετά από μακρύ ταξίδι σε καθιστή θέση ακινησίας. Έχει καταγραφεί από το 1954 και το παράξενο αυτό όνομα της δόθηκε το 1988 όταν η συγκέντρωση δεδομένων από διάφορα αεροδρόμια οδήγησε στη διαπίστωση ότι η συγκεκριμένη κατάσταση εμφανίζεται με αυξημένη συχνότητα μετά από ταξίδι με αεροπλάνο, συνηθέστερα σε οικονομική θέση (που θεωρητικά αφήνει μικρότερα περιθώρια κίνησης).

Η θεωρία για το λόγο εμφάνισης του συγκεκριμένου συνδρόμου αναφέρει ότι το πολύωρο (π.χ. υπερατλαντικό) ταξίδι σε ακινησία μπορεί να προκαλέσει στάση του φλεβικού αίματος εντός των αγγείων, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε σχηματισμό θρόμβων. Η θρομβοεμβολική νόσος εκτός από θρόμβωση των εν τω βάθει φλεβών έχει ως ακραία επιπλοκή την πνευμονική εμβολή (απόφραξη από θρόμβο κλάδων της πνευμονικής αρτηρίας) η οποία στη μαζική της μορφή (απόφραξη περισσοτέρου από το 50% της πνευμονικής αιματικής κυκλοφορίας) είναι απειλητική για τη ζωή.

Είναι λοιπόν το σύνδρομο της οικονομικής θέσης μύθος ή πραγματικότητα; Και πόσο πιθανό είναι να εμφανιστεί στο μέσο άνθρωπο ή στον αθλητή που ταξιδεύει συχνά;

Στην πραγματικότητα, τα στατιστικά δεδομένα είναι ακόμα διχασμένα και τα στοιχεία περιστασιακά. Αν υποθέσουμε ότι 1 άνθρωπος στους 1000 εμφανίζει κάθε χρόνο εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση, τότε δε θα ήταν υπερβολικό να υποθέσει κανείς ότι ίσως τυχαία συμπίπτει το ταξίδι με την εμφάνιση της νόσου. Ακόμα και αν θεωρήσουμε ότι η παθογένεια του συνδρόμου υποβοηθείται από την πολύωρη ακινησία, είναι δύσκολο να διατυπώσουμε ότι κινδυνεύουν όλοι από τη νόσο ακόμα και αν δεν έχουν κανένα άλλον παράγοντα κινδύνου (πρόσφατο χειρουργείο, χρόνιο καρδιακή ή πνευμονική νόσος, καρκίνο, παχυσαρκία, εγκυμοσύνη πιθανώς και χρόνια χρήση αντισυλληπτικών ή ορμονικής υποκατάστασης).

Συνήθως, χρειάζονται 2-3 παράγοντες κινδύνου για να εμφανιστεί φλεβοθρόμβωση, και ίσως το ταξίδι συνιστά έναν από αυτούς. Ωστόσο, είναι εξαιρετικά σπάνιο για έναν αθλητή (νέο, γυμνασμένο, με συνήθη μεγάλη κινητικότητα και σπάνια ταξίδια στην οικονομική θέση) να εμφανίσει φλεβική θρόμβωση, και σχεδόν απίθανό πνευμονική εμβολή, μετά από ταξίδι, εκτός φυσικά αν συνυπάρχει άλλη αδιάγνωστη νόσος.

Βέβαια, περιπτώσεις όπως η πρόσφατη του Περπέρογλου ή η παλαιότερη του Χάρη Μαρκόπουλου, μπορούν να μας διατηρούν τις υποψίες. Πώς μπορούμε να προλάβουμε το σύνδρομο; Στην πραγματικότητα, εκτός από την καταπολέμηση πιθανών υπαρχόντων παραγόντων κινδύνου, υπάρχουν αρκετά απλοί κανόνες πρόληψης του συνδρόμου οικονομικής θέσης: ανά τακτά χρονικά διαστήματα συνιστάται ο ταξιδιώτης να σηκώνεται από τη θέση του και να περπατά λίγο στο διάδρομο του αεροπλάνου. Εναλλακτικά, από την καθιστή θέση μπορεί να σηκώνει τα πόδια από το έδαφος (εναλλάξ 5-10 φορές) ανά περίπου 15 λεπτά. Η καλή ενυδάτωση (πολλά υγρά, όχι αλκοόλ και πολλοί καφέδες) και τα άνετα, χαλαρά ρούχα που δεν πιέζουν τα πόδια, παρέχουν επιπλέον προστασία.

Το σύνδρομο οικονομικής θέσης είναι μία κατάσταση που όποτε εμφανίζεται προκαλεί μαζική υστερία στα μέσα (κάτι που είδαμε και στην πρόσφατη περίπτωση). Οι σπάνιες περιπτώσεις αθλητών συνεισφέρουν στη συντήρηση αυτού του πανικού. Στην πράξη, όμως, παρότι το σύνδρομο φαίνεται να αποτελεί πράγματι μια υπαρκτή κατάσταση, μπορεί να προληφθεί εύκολα.